Muzeum Organów Śląskich

W związku z zamknięciem budynków Akademii, w dniach 6 - 26 lutego 2023r. Muzeum Organów Śląskich będzie nieczynne.

Projekt powołania muzeum organów zrodził się przed ponad trzydziestu laty. Już wówczas, inicjator przedsięwzięcia, obecnie Kierownik Katedry Organów i Muzyki Kościelnej, prof. Julian Gembalski, zaczął gromadzić elementy organów, odnajdywane podczas prac badawczych prowadzonych na terenie Górnego Śląska. Obok zabytkowych piszczałek, wiatrownic, fragmentów stołów gry, pozyskiwał nie używane, pozostające często w stanie destrukcji całe instrumenty i ich części. Obiekty te inwentaryzowano, wykonywano prace zabezpieczające, przeprowadzano proces konserwatorski. Uchroniono w ten sposób przed zniszczeniem dziesiątki cennych obiektów badawczych, które równocześnie mogły pełnić funkcje eksponatów muzealnych. Część zbiorów, uzupełnioną bogatą kolekcją dokumentów archiwalnych i ikonografii, ukazano na dwóch wystawach w Akademii Muzycznej podczas konferencji naukowych „Organy na Śląsku” w 1983 i 1994 roku. Muzeum Organów, jako placówkę stanowiącą część struktury organizacyjnej Akademii Muzycznej, powołano decyzją Senatu 4 kwietnia 2002 roku. Organizacyjnie Muzeum należy do struktury Katedry Organów i Muzyki Kościelnej.

Celem Muzeum Organów Śląskich (bo taką oficjalną nazwę przyjęła placówka) jest gromadzenie, zabezpieczania i ochrona obiektów związanych z organami i ich historią, a także ich opracowywanie naukowe i udostępnianie publiczne w postaci stałej ekspozycji muzealnej. Obok funkcji wystawienniczych wiele obiektów posiada przede wszystkim walor naukowy, służący badaniom nad problemami konstrukcyjnymi, dawną technologią, problemami konserwatorskimi i szeroko pojętą historią organów śląskich. W tym celu Katedra Organów i Muzyki Kościelnej zorganizowała własne zaplecze badawcze i technologiczne, obejmujące warsztat i pracownię konserwatorską a także pracownię naukową i archiwum. Ta ostatnia placówka przekształcona została w 2012 roku, dzięki uzyskanej dotacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (w ramach projektu badawczego Narodowy Programu Rozwoju Humanistyki) w „Archiwum Organologiczne”, gromadzące i opracowujące dokumenty związane z historią organów śląskich (archiwalia, ikonografia, opracowania, dokumenty życia muzycznego, dokumenty działalności organmistrzowskiej, dokumenty związane z muzyką kościelną itp.). Archiwum ma stać się w przyszłości największą bazą danych na temat organów śląskich. Muzeum znajduje się obecnie w pięciu dużych pomieszczeniach, w podziemiach budynku głównego Akademii Muzycznej (przy ulicy Wojewódzkiej), przystosowanych do celów ekspozycyjnych. Część pomieszczeń przeznaczona jest na magazyny, w których gromadzone są pozyskiwane na bieżąco obiekty. Na razie ekspozycja obejmuje więc tylko część zbiorów, wśród których do najcenniejszych należą:

• organy z kościoła parafialnego w Przyszowej, znajdujące się od 1959 roku w kościele Najświętszych Imion Jezusa i Maryi w Katowicach-Brynowie, przeniesionych po konserwacji w 2004 roku do zbiorów Akademii Muzycznej (budowniczy nieznany, rok budowy: po 1750 roku). Organy zainstalowano w Sali Kameralnej II

• organy kościoła św. Marcina w Ćwiklicach, zrekonstruowane w oparciu o zachowane części i badania porównawcze (Heinrich Dürschlag, Rybnik, ok. 1880)

• organy kościoła św. Józefa Robotnika z Zawady Książęcej (Schlag und Söhne, Świdnica, 1906)

• pozytyw kaplicy w Szombierkach, zrekostruowany w oparciu o zachowane części oryginalne (budowniczy nieznany, koniec XVIII w.)

• organy Arno Caluori z końca XX wieku

• organy kościoła parafialnego w Chybicach (diec. radomska) z XIX wieku (w trakcie prac konserwatorskich)

• organy kościoła parafialnego w Babinie (diec. Lubelska), 1885 (w trakcie prac rekonstrukcyjnych)

• szafa organów w wraz z prospektem firmy Klimosz i Dyrszlag z dawnych organów kościoła parafialnego w Zabrzu-Kończycach (1929 rok)

• szafa organów wraz z prospektem oraz stół gry dawnych organów kościoła parafialnego w Raszczycach (Carl Spiegel, Opole, 1912)

• pozytyw domowy współczesny (Julian Gembalski, Katowice, 1979-1990)

• cokół organów gabinetowych, destrukt pochodzący z kościoła św. Andrzeja Boboli w Leszczynach, proweniencja dolnośląska, XIX wiek)

• stół gry organów bazyliki Matki Boskiej w Piekarach Śląskich (Klimosz i Dyrszlag, Rybnik, 1927)

• stół gry organów firmy Landau ze Świdnicy, z dawnego kościoła Franciszkanów w Gliwicach (1923)

• stół gry firmy Bracia Rieger z dawnych organów z Paprocan (1912)

• stół gry firmy „Gebrüder Rieger” z organów Kościoła Wszystkich Świętych w Gliwicach

• stół gry firmy D.Biernacki z dawnych organów kościoła św. Bartłomieja w Bieruniu Starym (1957)

• deska rejestrowa dawnych organów Michaela Rödera kościoła ewangelickiego w Legnicy (1735)

• deski rejestrowe nieistniejących stołów gry firm śląskich: Schlaga, Riegera, Berschdorfa, Spiegla (XIX-XX wiek)

• klawiatura dawnych organów kościoła parafialnego w Sierakowicach, autorstwa Johanna Hawela z Pyskowic, pozc. XIX w/)

• ponad 100 zabytkowych piszczałek śląskich organmistrzów (Hawel, Weiss, Haas, Volkmann, Schlag, Rieger, Berschdorf, Dürschlag, Klimosz i Dyrszlag i in.), z których część ustawiona jest na wiatrownicach umożliwiających demonstrację ich brzmienia

• miechy różnych typów, dmuchawy

• ikonografia organów śląskich, firm organmistrzowskich, inskrypcje, elementy wyposażenia organów, tabliczki firmowe, korespondencja, itp. (ok. 200 eksponatów)

• zbiór 35 fisharmonii – (eksponowanych jest 25 instrumentów w odrębnej sali, poświeconej fisharmonii i innym instrumentom klawiszowym)

Przy wejściu do muzeum znajduje się stała ekspozycja pt. „Dziedzictwo utracone”, prezentująca fotografie archiwalne organów śląskich, zniszczonych podczas II wojny światowej oraz w latach powojennych.

Perspektywy rozwoju Muzeum obejmują poszerzanie zbiorów o instrumenty przekazywane przez parafie, a także organizację historycznego warsztatu organmistrzowskiego, składającego się z dawnych narzędzi i urządzeń, których już wiele zgromadzono (m.in. XIX wieczny duży stół stolarski, dwie wiertarki kolumnowe z XIX wieku, miech warsztatowy do urządzenia do topienia cyny, dziesiątki narzędzi stolarskich, ślusarskich, organmistrzowskich). Warsztat będzie elementem prezentacji interaktywnych, podobnie jak modele do demonstracji działania organów i „ożywione” mechanizmy dawnych organów.

Powiększające się zbiory skłaniają do starań o poszerzenie bazy dla muzeum, z budową odrębnego obiektu muzealnego zawierającego sale ekspozycyjne, pracownie konserwatorskie oraz archiwum, stanowiące zaplecze naukowe muzeum. Katedra Organów i Muzyki Kościelnej, w ramach której działa muzeum, planuje organizację projektów badawczych i kursów z zakresu konserwacji i ochrony organów zabytkowych a także warsztaty metodologiczne dotyczące badań nad organami.

Od momentu założenia muzeum zwiedziło około 20.000 osób, w tym grupy zagraniczne (z Niemiec, Egiptu, Francji, Węgier, Ukrainy i in.). Od 2010 roku Muzeum bierze udział w akcji „Noc Muzeów”, połączonej z prezentacją muzyki organowej na organach Akademii Muzycznej, w tym na czynnych eksponatach muzeum. Zorganizowało także kilka wystaw czasowym , poświęconych problematyce konstrukcji i ochrony organów, dawnym kancjonałom od XVIII do XX wieku oraz zaprezentowało część zbiorów w Muzeum Miejskim w Mysłowicach. Współpracuje z Katedrą Mechatroniki Politechniki Śląskiej, organizując wspólne seminaria nt. przenikania techniki i sztuki.

Zapraszamy do zwiedzania muzeum w następujących terminach:

Wtorek:                         11.00 – 13.00
                                        14.30 - 16.00

Środa:                            12.30 – 15.00

Czwartek:                     10.00 – 13.00
                                        17.00 - 19.00

Piątek:                           12.00 – 13.30

Dla grup zorganizowanych możliwość zwiedzania w innych terminach, po uprzednim uzgodnieniu telefonicznym: 698-621-881 (prof. dr hab. Julian Gembalski), 795-570-120 (dr Stanisław Pielczyk).
Wstęp do muzeum jest bezpłatny.